زعفران (Crocus sativus) از تیره زنبق سانان (Iridaceae) می باشد. زعفران گیاهی است علفی، چند ساله، دارای کورم ( پداژه ) سفید رنگ که روی آن جوانه های راسی و جانبی وجود دارد. ریشه افشان، کوتاه و به طور معمول از قاعده کورم بر روی یک دایره خارج می شود. گل شامل گلپوش ۶ قطعه ای ۳ کاسبرگ و ۳ گلبرگ، همرنگ و خوشبو، دارای ۳ پرچم با بساک زرد رنگ، مادگی آن دارای خامه سفید، کلاله ۳ شاخه ای و قرمز رنگ است. برگ ها باریک و بلند به رنگ سبز تیره یا چمنی به طول حدود ۲۰ تا ۵۰ سانتیمتر، به تعداد ۱۱- ۵ برگ، گل ها و برگ ها داخل لوله ای غشایی به نام اسپات (چمچه) قرار می گیرند که وظیفه حمایت برگ و گل تا خارج شدن از خاک را به عهده دارد. این گیاه سه گان می باشد و تولید بذر نمی کند.

از روش های مختلف برای کشت زعفران استفاده می شود:
• کشت کپی و چاله ای
• کشت نواری
• کشت کپه ای زعفران
در این روش توسط بیل اقدام به حفر چاله به عمق و عرض ۲۰ تا ۲۵ سانتیمتر می نماییم در این مرحله یک نفر به تعداد ۳ تا ۱۵ عدد پیازچه در داخل هر چاله قرار داده و نفر بعدی اقدام به پوشاندن پیازچه ها توسط بیل می نماید و سطح زمین را مسطح می کند، فاصله هر چاله با چاله بعدی بین ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر در یک ردیف و با ردیف کناری ۲۵ تا ۳۰ سانتیمتر را در نظر می گیرند.
کشت نواری زعفران: این روش به دو صورت انجام می گیرد : • کشت نواری معمولی با تراکم کم ۳ تا ۴ تن در هکتار • کشت آرمانی با تراکم ۸ تا ۱۰ تن در هکتار • کشت نواری معمولی با تراکم ۳ تا ۴ تن در هکتار در این روش اقدام به حفر زمین به صورت شیاری توسط بیل یا تراکتور به عمق ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر می نماییم، چند نفر شروع به چیدن پیازچه ها با فاصله هر پیازچه از هم ۸ تا ۱۰ سانتیمتر می نمایند، در مرحله بعد با بیل یا تراکتور اقدام به حفر شیار بعدی می‌نماییم و خاک شیار جدید را به روی شیاری که پیازچه زعفران داخل آن چیده شده انتقال میدهیم، فاصله هر شیار با شیار کناری ۳۰ تا ۴۰ سانتی متر می باشد متوسط برداشت در این روش از سال سوم به بعد ۱۲ تا ۱۵ کیلوگرم در هر هکتار می باشد.

زعفران گیاهی است گرمسیری و در نقاطی که آب و هوای معتدل داشته و دارای تابستان های گرم و خشک و آفتابی و پاییز و زمستان نسبتا ملایم دارد، به خوبی رشد می کند و می شود در این مناطق کاشت زعفران را انجام داد. لازم به ذکر است که این موضوع ممکن است در همه شرایط صادق نباشد زیرا احتمال دارد گیاه به صورتی با محیط سازگار شود چنانچه در همدان که در ردیف شهرهای سردسیری ایران است، زراعت و کاشت زعفران نتایج رضایت بخشی داده است. پیاز زعفران تابستان فعالیت ندارد، دوره بیداری و فعالیت آن از حدود آبان تا اردیبهشت است و با شروع فصل گرما برگ هایش زرد شده و می خشکد و پیاز به خواب می رود پس زمین های گرم و خشک جای مناسبی برای کشت زعفران است.
تهیه زمین و طرز کاشت زعفران: در تهیه زمین به منظور کاشت زعفران لازم است توجه و دقت خاصی معمول شود ابتدا در فرصتهای مناسب در پائیز یا زمستان زمین مورد نظر را شخم عمیق می‌زنند درصورتی که شرایط مناسب نبوده یا دسترسی به تراکتور مقدور نباشد می‌توان شخم را در پایان بهار یا اوایل تیرماه نیز انجام داد. در زراعت مکانیزه زعفران زمین را در پاییز سال قبل از کشت با گاو آهن شخم عمیق می زنند در بهار پس از قطع بارانهای بهاری خاک را با انجام شخم متوسط ضمن سله شکنی از وجود علفهای هرز پاک می‌کنند در مرداد یا شهریور پس از پخش ۸۰ - ۴۰ تن کود حیوانی و ۲۰۰ کیلوگرم فسفات آمونیوم زمین را به صورت فارو درمی‌آورند و برای کاشت زعفران آماده می‌کنند.

خاک مناسب جهت کاشت و پرورش زعفران زعفران در زمین های شور، رسی یا خیلی شنی رشد نمی کند بلکه بهترین نوع خاک برای رشد آن خاک شنی ـ رسی است که مقدار کمی آهک داشته باشد، PH خاک باید بین ۸ ـ ۷ بوده، خاک مزرعه حاصلخیز و شیرین بوده و از علف های هرز پاک باشد در ضمن کاشت گیاه زعفران را باید در زمینی باشد که از چند سال قبل در آن زعفران کشت نشده باشد. "زمان کاشت زعفران" از مرداد ماه تا مهر ماه می توان به کاشت زعفران اقدام نمود. پس از کاشت پیاز زعفران در زمین به مدت ۷ ـ ۴ و در بعضی مناطق تا ۱۰ سال باقی مانده و محصول می دهد و از این نظر احتیاجی به کاشت مجدد زعفران در سال های بعد ندارد. تهیه پیاز زعفران در این مرحله باید به دنبال پیاز زعفران مرغوب جهت انتقال به خاک باشیم، پیاز باید سالم و به دور از هر نوع آلودگی کنه و قارچ باشد بهترین زمان برای تهیه پیاز از اوایل تیرماه تا اواخر شهریور ماه می باشد. باید حساسیت زیادی در انتخاب پیاز داشته باشیم چون مهمترین و اساسی ترین مسئله در کشت زعفران انتخاب پیازچه سال می باشد. بعد از تهیه پیاز باید هرچه سریعتر اقدام به کشت آن نماییم زیرا پیازچه وقتی که در هوای آزاد قرار دارد در معرض انواع آفت و بیماری ها می باشد و دلیل دوم اینکه در صورت جمع کردن توده ای پیاز در یکجا باعث افزایش دمای پیازچه ها شده و این شرایط منجر می‌شود که قوه نامیه پیازچه به شدت پایین بیاید و شرایط برای انواع بیماری ها افزایش یابد، هرچقدر فاصله بین آوردن پیازچه ها تا کاشت آنها کمتر باشد بهتر است.

برای کاشت پیاز زعفران ابتدا چاله‌های یک ردیف را با بیل درمی‌آورند و در داخل هر چاله از ۱۵ - ۳ پیاز قرار می‌دهند. عمق کاشت پیاز زعفران ۲۰ - ۱۵ سانتیمتر در نظر گرفته و در موقع کاشت سر پیازها باید رو به بالا قرار گیرد. پیازها در عمق ۲۰ سانتیمتری در زمستان از سرما و یخبندان و سایر تنشهای محیطی و در تابستان از گرما زدگی مصون می‌مانند. برای کاشت زعفران ۵ - ۴ نفر شرکت می‌کنند به این ترتیب که یک نفر با بیل چاله‌ها را درمی‌آورند دو نفر پیازهای قابل کشت را به صورت دسته‌های ۳ تا ۵ یا ۱۵ تائی انتخاب می کنند. نفر چهارم پیازها را در داخل چاله ها قرار می دهند و بقیه نفرات کار خود را ادامه می دهند تا تمام زمین زعفران کاشته شود. سرانجام سطح مزرعه را که نامسطح شده با بیل یا ماله ای که صاف و فشرده می‌سازند تا پیازها به خاک بچسبد. زمین کشت شده به همین صورت تا موقع آبیاری پائیزه رها می‌شود قبل از آبیاری در حدود ۲۰ - ۱۰ تن کود حیوانی کاملا پوسیده با بیل در سطح زمین پخش می‌نمایند. پس از انجام عمل کاشت زعفران روی شیارها را با ماله پوشانده و زراعت ردیفی به نظر می‌رسد.

پیاز زعفران باید درشت، سالم، بدون زخم، شاداب و عاری از هر نوع بیماری بوده و سن آنها از ۷ سال تجاوز نموده و پوست های اضافی و کپه هر پیاز را جدا می کنند. (کپه همان جای ریشه زایی در ته پیاز است که چوب پنبه ای و خشک می باشد) برای اینکه غده ها پس از کاشت زعفران مورد حمله آفات و امراض قرار نگیرند بهتر است قبل از کاشت زعفران با سموم جیوه ای از قبیل سرزان، تری تیزان، گرانوزال و برای هر ۱۰۰ کیلو پیاز ۵۰۰ ـ ۳۰۰ گرم سم مصرف نمود. مقدار لازم پیاز برای کاشت زعفران در هر هکتار ۲ تن غده می باشد. اگر در سال هفتم به بعد غده ها بیرون آورده نشوند گیاه ضعیف شده و غده ها پوک می گردند و پس از یکی دو سال به کلی از بین می روند. در سال هفتم مقدار غده ای که از زمین می توان بیرون آورد ۵ برابر مقدار کشت شده در سال اول است.